FAQ

ŠtA je inteligencija?

O postojanju i prirodi inteligencije bilo je više sporova nego o bilo kom drugom psihološkom pojmu. Iako postoji više definicija koje se donekle razlikuju, teoretičari se slažu u jednom - da je inteligencija potencijal, a ne potpuno razvijena sposobnost.

Sam termin inteligencija potiče od latinske riječi "intellegere" koji znači shvatiti, razumjeti.

Jedna od definicija inteligencije je i ta da je to mentalna karakteristika koja se sastoji od sposobnosti za učenje iz iskustva, prilagođavanja na nove situacije, razumijevanja i korišćenja apstraktnih pojmova i korišćenja znanja za snalaženje u okolini. Ne postoji, međutim, opšteprihvaćena definicija inteligencije, jer još uvek ne postoji opšteprihvaćena teorija inteligencije, a definicija dolazi tek nakon teorije.

Nije riječ o nečemu što je opipljivo, već o konstruktima, naučnim pojmovima. Nemoguće ih je vidjeti ili dotaći, ali ih upoznajemo preko njihovih svojstava i efekata.

Smatra se da ona predstavlja kombinaciju urođenih karakteristika nervnog sistema i razvojne inteligencije, oblikovane iskustvom i učenjem.

Istorija nauke nas uči da se pojmovi razvijaju stotinama godina prije nego što se dođe do opšteprihvaćene teorije, čak i kada se od početka zna da teorije na kojima su oni zasnovani imaju nedostatke. Kao dobar primjer za to možemo navesti i pojam gravitacije, ili primjer toplote, gdje fizika i poslije viševjekovnog truda ostaje bez objedinjujuće teorije.

Takav je slučaj i sa psihologijom, po pitanju inteligencije.

Objedinjena teorija pojavljuje se na kraju, a ne na početku naučnog traganja i očekivati takvu teoriju prije nego što se ozbiljno oforme pojmovi, znači svako naučno istraživanje unaprijed učiniti nemogućim.

Akademski orjentisani psiholozi su dugi niz godina istraživali suštinu i strukturu inteligencije, odnosno, tragali su za osnovnim elementima intelektualnog funkcionisanja. I ovdje je bio postavljen krajnji cilj svake nauke - iza promjenljivih postignuća ispitanika na testovima otkriti stabilne izvore tih postignuća. Tako je u psihologiji sposobnosti, primjenom matematičko-statističkog postupka - faktorske analize, započela potraga za invarijantnim, za konstantnim, a ova potraga traje i danas.

Spearman je 1904. započeo faktorsko-analitička proučavanja postignuća ispitanika i formulisao prvu faktorsku teoriju sposobnosti poznatu kao dvofaktorska teorija ili teorija g-faktora kao osnovnog. Spearman je formulisao zakon o univerzalnom jedinstvu intelektualnih funkcija koji kaže da se u svim testovima sposobnosti i u svim kategorijama intelektualne aktivnosti manifestuje jedna opšta funkcija, odnosno faktor koji je označio simbolom "g" (od general), a sve intelektualne sposobnosti se mogu izraziti kao funkcije dvaju faktora, jednog opšteg (g) i drugog, specifičnog faktora (s), koji je specifičan za svaku pojedinu sposobnost.

Po ovom autoru, "g" faktor je iznos opšte mentalne energije, urođen je i nevaspitljiv, dok su specifični faktori, odraz efikasnosti specifične mentalne energije, podložni vaspitnim uticajima. "g" faktor treba razumeti u kontekstu njegovih neogenetičkih zakona (zakon iskustva, zakon odnosa i zakon korelata) koji predstavljaju psihološku interpretaciju statistički dobijenog "g" faktora.

Thurstone (1938) je primjenjujući novu faktorsku tehniku (multifaktorsku analizu) koju je sam razvio došao do sedam primarnih faktora inteligencije (to su: S - spacijalna (prostorna) sposobnost, P - perceptivni faktor, N - numerički faktor, V - verbalni faktor (odnosi se na sposobnost razumijevanja reči, njihovih odnosa i verbalnog zaključivanja), M - faktor pamćenja, W - verbalna fluentnost (sastoji se u brzom proizvođenju riječi), I - faktor induktivnog), i pri tom negirao postojanje generalnog faktora.

Međutim, Thurstone je nakon ponovljenog istraživanja bio prisiljen da prizna da postoji generalni faktor, kao što postoje i njegove primarne sposobnosti, a Spearman je prihvatio da, pored generalnog faktora zaista postoje dokazi za ono što engleska škola naziva grupnim faktorima.

Negdje između strogo spirmanovskih i terstonovskih stanovišta nalaze se hijerarhijske studije strukture ljudskog intelekta, a neki od njihovih autora su Beart (1949), Vernon (1950), Cattell (1971), Hornn (1979) ... Ovi psiholozi predstavljaju organizaciju čovjekovih sposobnosti u vidu složenog, višeslojnog (višestepenog) sistema odnosa, u formi hijerarhijske organizacije.

Umjesto teorijskih dilema, psiholozi u neposrednoj praksi su se suočavali sa potrebom procjene intelektualnih sposobnosti na osnovu koje će biti moguće predvidjeti nečiju sposobnost za pohađanje škole ili obavljanje određenog posla.

Da bi priča o razvoju inteligencije bila što jasnija iznosimo koncept od dvije komponente inteligencije - "fluidnoj" i "kristalizovanoj" koji su dali Cattell i Horn (1963). Fluidna inteligencija predstavlja prirodnu, biološku opštu sposobnost, ona reprezentuje neurofiziološke, dispozicione faktore i nezavisna je od učenja i iskustva, dok se kristalizovana inteligencija realizuje u skladu sa kulturom, učenjem i spoljnjim uslovima.

Na sličan način Donald Hebb inteligenciju dijeli na inteligenciju A koja označava biološke potencijale za uspješno intelektualno funkcionisanje i inteligenciju B koja predstavlja evokaciju tih potencijala u konkretnim situacijama. Vernon ovom dodaje i inteligenciju C koja označava uzorak inteligencije B koji mi testovima mjerimo.

Najveći broj psihologa se slaže da nasljeđe određuje minimalni i maksimalni domet intelektualnog razvoja, a da sredina i socijalni uslovi utiču na dostizanje krajnjih mogućnosti. Kao potvrdu svog shvatanja o odnosu nasljeđa i sredine na razvoj inteligencije, pristalice nativističkog gledišta navode geneološke studije F. Goltona, rezultate genetičkih ispitivanja koji ukazuju na visoke korelacije između stepena inteligencije i blizine krvnog srodstva (genetička ispitivanja pokazuju da je inteligencija identičnih blizanaca u izuzetno visokoj korelaciji (0.90), heterozigotnih 0.60, roditelja i dece 0.55, braće i sestara 0.50, dok je korelacija između osoba koje su odrasle zajedno, a koje nisu u srodstvu, u prosjeku 0.30, a ne postoji korelacija između onih koji nisu u srodstvu i rasli su odvojeno. Identični blizanci koji su rasli odvojeno, u različitim uslovima, imaju ipak nešto nižu korelaciju, oko 0.85, kao i nemogućnost planskog podizanja intelektualnih sposobnosti kompenzarnim programima '60-tih godina u SAD.

Značaj, odnosno uticaj, nasljeđa i sredine su u odnosu 8:2. Socijalne faktore pritom ne treba posmatrati samo u smislu povoljnih uslova za razvoj, već i sa aspekta usmjeravanja načina intelektualnog ispoljavanja. U određenoj kulturi se genetskim kodom iz generacije u generaciju prenosi određena intelektualna orijentacija, te se na primjer, u kulturi bijelaca favorizuju sposobnosti koje su u domenu lijeve hemisfere (verbalne intelektualne funkcije i sl.), a u kulturi crnaca se veći značaj pridaje sposobnostima koje su u domenu desne hemisfere (manipulativne, muzičke i sl.).

Uticaj socijalne sredine je najveći kada je u pitanju sposobnost razumijevanja i snalaženja u socijalnim situacijama. Što je intelektualna funkcija manje zavisna od kulture i socijalnih uslova, njen razvoj je brži, brže dostiže vrhunac i brže počinje da opada. Tako asocijativno, a posebno vizuelno pamćenje, fleksibilnost mišljenja i sposobnost brzog rješavanja problema, naročito brze promjene direkcije, rastu samo do 14 - 15. godine i već poslije 20. počinju da opadaju (ove funkcije su najbliže onom što se pretpostavlja da je fluidna, odnosno biološki data inteligencija). Sa druge strane, one funkcije koje su u velikoj zavisnosti od obrazovanja i iskustva (npr. verbalne sposobnosti) pokazuju znatno dužu tendenciju porasta i ne opadaju gotovo do kraja života; izuzetak su patološki slučajevi.

Prema istraživanjima Wechslera (1958) i Bayleyeve (1970) inteligencija se razvija do 24. godine, a već od 30. počinje da opada u početku sporo, a poslije 50. sve brže.

Iako bi se moglo pomisliti da visoka inteligencija omogućava osobi uspjeh u društvu, mnogi drugi činioci koji utiču na društveni uspjeh čine predviđanja nepouzdanim. Mehanizmi pretvaranja intelektualne sposobnosti u društveni uspjeh nisu u potpunosti razjašnjeni. Tako, na primjer, postoji čvrsta veza između uspjeha u osnovnoj školi i inteligencije, ali nakon toga nije više moguće predvidjeti uspjeh pojedinaca na temelju inteligencije.

ŠtA je IQ?

Količnik inteligencije (IQ - inteligence quotient) je mjera koja definiše relativnu bistrinu ili intelektualne mogućnosti jedne osobe. IQ je dat rođenjem i tokom života se ne mijenja. IQ predstavlja odnos između rezulata koji ispitanik postiže na testu inteligencije i rezultata koji postiže prosječna osoba iste starosti na istom testu i pod istim uslovima.

Iako je IQ najbolja pojedinačna mjera inteligencije, on nije ni jedina, ni potpuna mjera. Inteligencija je, kao i ličnost, isuviše komplikovana cjelina da bi mogla da se definiše jednim brojem. Inteligencija je funkcija i drugih faktora, a ne samo intelektualne sposobnosti. Da je ovo tačno znamo iz prakse, jer se osobe koje imaju isti IQ mogu znatno razlikovati. Ovi drugi faktori - motivacija, emocionalna stabilnost, upornost, nisu uvijek mjerljivi, niti ih je uvijek jednostavno jasno izdvojiti, ali se moraju uzeti u obzir u konkretnim situacijama.

Kako se računa IQ?

Inteligenciju je moguće mjeriti, iako nesavršeno, testovima inteligencije.

Prvi instrument namijenjen proučavanju kompleksnih mentalnih funkcija konstruisao je 1905. godine Binet i to za potrebe izdvajanja djece koja uslijed zastoja u mentalnom razvoju ne mogu da prate normalnu školsku nastavu. Prvih deset godina poslije objavljivanja, Binetov test i njemu slična sredstva korišćena su prvenstveno za ispitivanje djece ili umno zaostalih. Binet je standardizovao svoju skalu inteligencije samo do petnaeste godine starosti. Praktičari su, međutim, uvidjeli da se testovi inteligencije mogu upotrebljavati i za odrasle (najprije je to bila populacija kaznenih zavoda i psihijatrijskih klinika). Tek 1917. godine, kada je američka armija angažovala psihologe da bi joj pomogli pri klasifikaciji regruta, došlo je do šire upotrebe testova inteligencije u ispitivanju odraslih. Rat sa svojim potrebama za masovnim testiranjem doprinijeo je konstrukciji novih testova inteligencije koji su se mogli zadavati grupno.

Količnik inteligencije predstavlja odnos između rezultata koji ispitanik postiže na određenom testu inteligencije i rezultata koji postiže prosječna osoba istog kalendarskog uzrasta na istom testu, kada su oba rezultata izražena istim načinom obeležavanja, tj.

IQ=postignuti skor/očekivani prosječni skor za određeni uzrast

Konstantnost IQ-a je osnovna postavka svih skala u kojim su relaltivni nivoi inteligencije izraženi pomoću njega. IQ jednostavno znači da je inteligencija neke određene osobe u svakom trenutku definisana njenim relativnim položajem među vršnjacima uzrasne grupe. Ovo znači da iako se apsolutni kapacitet jedne osobe može izmijeniti, njen relativni položaj, pod normalnim okolnostima, neće.

Prosječna osoba spada u srednjih 50% neke grupe, a prema konsenzusu prosječni IQ ima vrijednost 100, dok za sve ostale IQ vrijednosti nema ni istorijskih, ni statističkih obaveza. Ipak, kod većine testova kao donja granica tzv. prosječne inteligencije uzima se IQ=90.

Brojčano istovjetni količnici inteligencije sa različitih testova mogu da predstavljaju različite stupnjeve inteligencije. Činjenica da su razni autori stvarali svoje vlastite klasifikacije inteligencije otežavala je saglasno i ujednačeno označavanje i interpretiranje razultata, što je neophodno potrebno.

Da bi se izbjegla neizbježna konfuzija nastala uslijed nediskriminativnog izjednačavanja količnika inteligencije dobijenih na različitim testovima, izgledalo je razumno pokušati sa redefinicijom osnovnih kategorija inteligencije na osnovu eksplicitnih statističkih kriterijuma. Predložena klasifikacija se zasniva na tome da svaki nivo inteligencije ima klasni interval koji obuhvata niz IQ-a koji se nalaze na mjerljivoj udaljenosti od prosjeka, a ove udaljenosti su izražene kao množioci standardne devijacije.

Koje skale za mjerenje IQ-a postoje?

Postoje Vekslerova i Katelova skala za mjerenje IQ-a.

Šta su testovi inteligencije?

Testove inteligencije čini niz zadataka koji mjere mogućnost stvaranja apstraktnih predstava, učenja i savlađivanja novih situacija. Najčešći testovi inteligencije su Stanford-Binetov i Wechslerov test inteligencije.

Stanford-Binetov test inteligencije je američka verzija francuskog Binet-Simonovog testa inteligencije, a prvi put ju je koristio Lewis Terman 1916, psiholog na sveučilištu Stanford.

Rezultat testa izražen je u jedinicama količnika inteligencije (intelligence quotient ili IQ). Taj koncept je prvi predložio njemački psiholog William Stern, a usvojio Lewis Terman u Stanford-Binetovom testu inteligencije. IQ se na početku računao kao mjerilo mentalne starosti osobe i njene stvarne dobi, pomnožen sa sto. 

Na primjer, ako bi desetogodišnje dijete postiglo na testu inteligencije rezultat na nivou dvanaestogodišnjaka, njegov IQ bi bio: (12/10) X 100 = 120. Međutim, danas je mali broj testova koji se bave izračunavanjem mentalne starosti, ali se ipak rezultat testa izražava kao IQ.

Danas se IQ izračunava iz statističkog postotka ljudi za koje se očekuje da imaju određeni IQ. Rezultati testova inteligencije slijede normalnu distribuciju, što znači da većina ljudi postiže rezultate oko sredine distribucijske krivulje, a vjerovatnoća postizanja rezultata daleko od sredine krivulje naglo opada.

To pokazuje i sljedeći primjer: na IQ skali otprilike 2 od 3 rezultata testa padaju između 85 i 115, a 19 od 20 rezultata padaju između 70 i 130. Osoba s rezultatom od 130 i više (gornjih 2,5%) smatra se natprosječno inteligentnom, a osoba s rezultatom ispod 70 smatra se mentalno retardiranom. Za članstvo u Mensi potrebno je na standardnom testu inteligencije imati rezultat unutar gornjih 2% (IQ = 148), odnosno rezultat koji spada u gornjih 1 od 50.

Od čega se sastoji test inteligencije?

Test se sastoji iz 45 zadataka, a vrijeme za njihovo rješavanje je 20 minuta. Svaki zadatak testa inteligencije se sastoji od devet slika poredanih u tri reda i tri kolone. Osam polja je popunjeno, dok deveto nedostaje. Cilj je uočiti zavisnost i izabrati jedan od šest ponuđenih odgovora. Rezultati Mensinih testova ne zavise od obrazovanja, kulturnog porijekla ili starosti.

Primjeri zadataka sa testova:

Šta je Mensa?

Mensa je međunarodna organizacija koja okuplja  natprosječno inteligentne ljude, što znači da je koeficijent inteligencije (IQ) veći od 133 po Bineovoj ili 148 po Katelovoj skali. Njega može da položi samo 2% ukupne populacije. Mensa nema, niti izražava bilo kakvo ideološko, političko ili religijsko gledište.

Kakvi su ciljevi Mense?

Tri su glavna cilja Mense: da prepozna i pomogne razvoj inteligencije, da ohrabri istraživanje njene prirode, kao i stvaranje stimulativnog, intelektualnog i društvenog okruženja za svoje članove.

Kada je nastala Mensa?

Mensa je osnovana 1946. godine u Oksfordu od strane Rolanda Berila i Lanselota Vara. Zamišljena kao organizacija čiji je jedini uslov za članstvo polaganje testa, veoma brzo se širila po Britaniji, a zatim i po Evropi. 

Mensu su osnovali Australijanac Roland Beril i Englez Lanselot Var 1946. godine u Oksfordu. Var je imao viziju "saveza superiornih umova", koji bi mogli značajno da doprinesu rješavanju problema u raznim područjima: mir u svijetu, etika, psihologija, obrazovanje itd.

Međutim Beril je bio taj koji je osnovao udruženje u samom smislu te riječi. On je prikupio početna finansijska sredstva i postao prvi sekretar Mense. Cilj je bio ambiciozan, a organizacija je privukla pažnju javnosti i rasla prvo u Velikoj Britaniji, a zatim u Evropi i dalje širom svijeta. Beril je umro nekoliko godina nakon osnivanja organizacije, a Var je poslije nekoliko godina odsustva iz organizacije danas član sa titulom "Fons et Origo", koju nosi kao tvorac originalne ideje o udruženju.

Šta znači riječ Mensa?

Riječ Mensa na latinskom znači "okrugli sto", što ukazuje na jednu od njenih osnovnih ideja - društvo jednakih, bez razlika po vjerskoj, polnoj, rasnoj ili bilo kojoj drugoj osnovi, pri čemu je jedino bitna inteligencija.

Koliko članova ima Mensa?

Mensa ima preko 100 000 članova u preko 100 zemalja svijeta.

Kakve stavove zastupa Mensa?

Mensa predstavlja samo ime za naše udruženje. Članovi Mense dolaze iz mnogo različitih zemalja i kultura i sa mnogo različitih gledišta. Oni prema tome i djeluju po svojim životnim opredjeljenjima, a udruženje im predstavlja samo priliku više da se sretnu i komuniciraju. Prije svega, to je društvo prijatelja, a ne pretjerano ozbiljnih intelektualaca – dakle skup ljudi različitog porijekla, sklonosti, starosti, sa različitim poljima interesovanja. Postoji i jedna anegdota na zvaničnom sajtu Mense International, da u sobi od dvanaest članova Mense, uvijek će se naći trinaest različitih mišljenja o bilo kojoj temi.

Da li je potrebno neko predznanje ili priprema za polaganje testa?

Nije potrebno, jer je test grafički tako da ne zahtijeva nikakvo predznanje. Osmišljen je tako da ne favorizuje niti jedan pol, profesionalnu, rasnu, socijalnu ili bilo koju drugu grupu.

Da li postoji starosna granica?

Postoji samo donja granica. Za osobe mlađe od 16 godina predviđeno je da rade poseban test. Mensa Crne Gore trenutno ne organizuje testiranje za mlađe uzraste.

Gdje se mogu naći informacije o budućim testiranjima?

Informacije o budućim testiranjima možete naći na zvaničnoj internet prezentaciji Mense Crne Gore, gdje se još možete prijaviti i na mejling listu koja će vas redovno obavještavati o testiranjima. Ako nemate pristup Internetu, najbolje bi bilo da stupite direktno u kontakt sa članovima Mense.

Kako se postaje član Mense?

Osnovni preduslov je polaganje testa, to jest ostvarivanje rezultata koji vas svrstava u gornjih 2% populacije. Naknada za testiranje je 20 €. Za studente, đake, vojnike i penzionere cijena testiranja iznosi 15 €, s tim da na dan testiranja moraju donijeti dokument koji to potvrđuje. Da bi se postao član Mense, potrebno je da platite i godišnju članarinu, koja iznosi 20 €. U godini u kojoj ostvarite rezultat koji je dovoljan da postanete član Mense dobija se besplatna članarina za tu kalendarsku godinu.

Koliko puta se može izaći na Mensin test?

Na Mensin test inteligencije maksimalno se može izaći tri puta u životu, u slučaju da se test ne položi iz prvog, ili drugog puta. Takođe, postoji ograničenje da između dva testiranja mora da prođe najmanje jedna godina, dakle, ne može se u toku jedne godine dva puta polagati test.

Ko sprovodi testiranja na teritoriji Crne Gore?

Testiranja na teritoriji Crne Gore sprovodi Mensa Crna Gore.

Šta je SIG?

U okviru Mense postoji jedan specifičan sistem druženja, a to su SIG-ovi, tj. grupe za posebna interesovanja (eng. Special Interests Group). Radi se o tome da se tri ili više članova koji ustanove da su zainteresovani za određenu temu, organizuje u grupu. Oni u okviru te grupe međusobno razmjenuju iskustva o toj temi, uz pravila koja članovi sami određuju i koja važe unutar te grupe.

Kako pokrenuti SIG?

Pokretanje SIG-a je jednostavno, dovoljno je da znate šta vas interesuje, da želite to da podijelite sa drugima i da imate pored dobre volje i vremena i dovoljno odgovornosti da se toga prihvatite. Nijedna tema ili interesovanje nije suviše ozbiljna ili neozbiljna da bi se osnovao SIG. Osim toga morate i da obezbijedite način na koji vas drugi članovi mogu nesmetano kontaktirati ukoliko žele da se uključe u rad SIG-a. Svaki SIG mora da ima koordinatora, koji će se starati o radu SIG-a i minimum još dva člana.

Šta Mensa organizuje za svoje članove?

Mensa za svoje članove organizuje niz aktivnosti kao što su SIG-ovi, izleti, ekskurzije, sastanci.... Članarina obuhvata i pretplatu na bilten, unutar koga se nalazi i internacionalni bilten. Članovi Mense prijavljeni su i na Internet mejling liste, putem kojih se obavještavaju o budućim aktivnostima Mense, kao i grupu na facebook-u koja im nudi mogućnost da sudjeluju u raznim diskusijama i budu obaviješteni, na još jedan način, o aktuelnim dešavanjima i aktivnostima u okviru Mense. 

Koje su još aktivnosti Mense Crne Gore?

Još jedan vid komunikacije među članovima Mense su sastanci, koje mogu organizovati SIG-ovi , regionalna udruženja ili Skupština. Između dva zasjedanja Skupštine, radom udruženja rukovodi Predsjedništvo kao izvršni organ Skupštine.

Kakvo je članstvo u Mensi?

Članstvo u Mensi je dobrovoljno. Svima koji su stekli pravo na prijem upućuje se poziv da postanu članovi udruženja. Prihvatanjem članstva prihvatate i statut udruženja. U statutu osim formalnih članova vezanih za organizaciona pitanja stoji samo jedan član koji vas obavezuje: svoje stavove ne smijete pripisivati Mensi kao stavove udruženja. Ipak, pri iznošenju svojih stavova može da se napomene da ste član Mense.

Mogu li prije rješavani testovi inteligencije biti preduslov za članstvo u Mensi?

Ne mogu, osim ako ih nije sprovela neka druga nacionalna Mensa.

Izdaje li Mensa svoj časopis?

Mensa Jugoslavije je izdavala svoj bilten, koji se slao članovima putem pošte. U njemu su se nalazile razne informacije i razmišljanja o Mensi, zatim prilozi njenih članova o velikom broju tema. Sada članovi Mense Crne Gore bilten dobijaju u elektronskom formatu na svoju e-mail adresu.

Da li je Mensa za mene? 

Na to pitanje samo vi možete odgovoriti. Mensa pruža priliku da se osobe visokog koeficijenta inteligencije nađu, razgovaraju, razmijene mišljenja i iskustva i naravno i da se zabave. Ukoliko tražite inteligentne razgovore, zanimljive aktivnosti, druženje, onda je Mensa upravo za vas.